Informacja o niemieckich świadczeniach emerytalno-rentowych dla osób, które były zatrudnione w getcie zgodnie z Ustawą o wypłacaniu emerytur i rent z tytułu zatrudnienia w getcie (ZRBG), przy uwzględnieniu Umowy zawartej między RP a RFN o eksporcie tych świadczeń dla osób zamieszkałych w Polsce

Informacje ogólne

1 czerwca 2015 r. wchodzi w życie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 grudnia 2014 r.

Umowa reguluje kwestie nabywania i wypłacania osobom zamieszkałym w Polsce świadczeń, jakie zgodnie z niemieckim ustawodawstwem wewnętrznym przyznawane są z tytułu zatrudnienia wykonywanego w getcie. Umowa umożliwia, osobom zamieszkałym w Polsce, nabycie i wypłatę świadczeń na podstawie niemieckiej Ustawy o wypłacaniu emerytur i rent z tytułu zatrudnienia w getcie¹ (niem. Zahlbarmachung von Renten aus Beschäftigungen in einem Ghetto ZRBG).

Zgodnie z niemiecką Ustawą ZRBG, okresy pracy w getcie znajdującym się na obszarze wpływów nazistowskich, w przypadku osób prześladowanych przez reżim nazistowski, uznawane są - przy spełnieniu określonych warunków - za niemieckie okresy składkowe. Z tytułu tych okresów może być wypłacana niemiecka emerytura lub renta.

Powyższe regulacje nie miały dotychczas zastosowania do osób prześladowanych, które w dniu 31 grudnia 1990 r. mieszkały i po tej dacie nadal mieszkają nieprzerwanie na terenie Polski. W odniesieniu do tych osób stosowane były dotychczas postanowienia Umowy między Republiką Federalną Niemiec a Polską Rzecząpospolitą Ludową o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym z dnia 9 października 1975 r., w myśl której świadczenie przyznaje i wypłaca instytucja ubezpieczeniowa tego państwa, na którego terytorium mieszka osoba uprawniona do świadczenia. Postanowienia Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 grudnia 2014 r. znoszą tę barierę i umożliwiają wypłatę niemieckich emerytur i rent z tytułu zatrudnienia w getcie również osobom uprawnionym zamieszkałym w Polsce.

Nowo zawarta Umowa dotyczy osób, które wykonywały zatrudnienie w getcie znajdującym się na terenie okupowanym lub wcielonym przez Rzeszę Niemiecką, nie dotyczy natomiast osób, które przebywały w obozach koncentracyjnych.

¹ Ustawa o wypłacaniu emerytur i rent z tytułu zatrudnienia w getcie (ZRBG) z dnia 20.06.2002 r. (Federalny Dziennik Ustaw I str. 2074), ogłoszona dnia 27.06.2002 r.; pierwsza Ustawa zmieniająca  z dnia 15.07.2014 r. (Federalny Dziennik Ustaw I str. 952).

Kogo dotyczy umowa?

Umowa obejmuje:

• osoby prześladowane przez reżim narodowosocjalistyczny oraz
• członków rodzin tych osób,

które ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce nie otrzymały świadczeń z tytułu okresów zatrudnienia w getcie na podstawie niemieckich przepisów emerytalno-rentowych.

Kto może ubiegać się o niemieckie świadczenie?

Niemieckie świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie przyznawane są w oparciu o niemieckie przepisy obowiązujące w zakresie ubezpieczeń emerytalno-rentowych².

W ramach niemieckich świadczeń emerytalno-rentowych osoby, które były zatrudnione w getcie mogą ubiegać się przede wszystkim o emeryturę podstawową  po ukończeniu 65 roku życia.

Warunkiem nabycia prawa do niemieckiej podstawowej emerytury jest posiadanie co najmniej 5-cio letniego okresu ubezpieczenia (60 miesięcy kalendarzowych). Staż ten może być spełniony w oparciu o niemieckie okresy składkowe (okresy składkowe z tytułu zatrudnienia w getcie zgodnie z Ustawą ZRBG) i okresy zastępcze (na przykład okresy prześladowania przez reżim nazistowski lub okresy pobytu za granicą związanego z prześladowaniem do dnia 31.12.1949 r., przebyte po ukończeniu 14 roku życia, okresy noszenia Gwiazdy Dawida). Jeżeli okresy pracy w getcie i okresy zastępcze były krótsze niż 5 lat, możliwe jest uzupełnienie brakującego okresu zatrudnienia w getcie, polskimi okresami ubezpieczeniowymi. Oznacza to, że w sytuacji, gdy prawo do świadczeń wynikających z niemieckiej Ustawy ZRBG nie powstanie wyłącznie na podstawie niemieckich okresów, wówczas niemiecka instytucja ustali, czy prawo do świadczenia powstanie po uwzględnieniu okresów polskich.

Przykład

Pani Sara w czasie II wojny światowej pracowała przez 2 lata w warszawskim getcie. Po wojnie pracowała w Polsce przez 25 lat. Ponieważ Pani Sara wykazała krótszy niż 5 lat okres pracy w getcie, niemiecka instytucja doliczy do tego okresu 25 lat pracy w Polsce. Pani Sara spełni więc warunek wykazania co najmniej 5-cio letniego okresu ubezpieczenia w celu nabycia prawa do niemieckiego świadczenia.  

Osoby, które w czerwcu 1997 r. nie ukończyły 65 lat, mogą ubiegać się o przyznanie wcześniejszej emerytury, nie wcześniej jednak niż po ukończeniu  60 roku życia.

Warunki wcześniejszej emerytury:

emerytura dla kobiet

• ukończenie 60 roku życia

                         oraz

• staż ubezpieczeniowy wynoszący 180 miesięcy (15 lat) okresów składkowych i zastępczych.   Dodatkowo, w tych 180 miesiącach muszą być odprowadzone obowiązkowe składki za pracę lub działalność podlegające ubezpieczeniu za co najmniej 121 miesięcy po ukończeniu 40 roku życia;

emerytura dla ubezpieczonych o długoletnim okresie ubezpieczenia

• ukończenie 63 roku życia

                         oraz

• staż ubezpieczeniowy wynoszący 35 lat okresów zgodnie z prawem emerytalnym (okresów składkowych i zastępczych oraz okresów nieskładkowych, tj. okresów zaliczalnych).

Wypłata wcześniejszej emerytury między 60 a 65 rokiem życia jest jednak zależna od osiąganego dochodu. Jeżeli uzyskiwany był dochód z zatrudnienia powyżej dopuszczalnego limitu, emerytura może być wypłacana tylko w kwocie zmniejszonej albo niewypłacana wcale. Natomiast emerytura osób, które w czerwcu 1997 r. osiągnęły wiek 65 lat, nie podlega ograniczeniu z tytułu uzyskiwanego dochodu.

O przyznanie renty rodzinnej po śmierci osoby prześladowanej może ubiegać się wdowiec/wdowa. Renta rodzinna może być wypłacana tylko wtedy, jeżeli spełniony jest staż ubezpieczeniowy wynoszący 60 miesięcy i wdowiec/wdowa nie zawarł/a ponownego związku małżeńskiego. Przy wypłacie renty rodzinnej należy uwzględnić dochód własny uzyskany np. z pracy lub działalności gospodarczej lub z tytułu pobierania emerytury. Jeżeli dochód przekracza kwotę wolną, tj. niepowodującą zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia, to renta może być wypłacana tylko w kwocie zmniejszonej albo niewypłacana wcale.

² Świadczenia wypłacane na podstawie ustawy ZRBG są świadczeniami emerytalnymi lub rentowymi, przyznawanymi i wypłacanymi zgodnie z niemieckimi przepisami prawnymi obowiązującymi w zakresie ustawowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Specyfika tej ustawy polega na tym, że umożliwia ona nabycie świadczeń emerytalno-rentowych, które w części wypłacane są za okresy zatrudnienia w getcie. Dlatego też, świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie zazwyczaj nie są samodzielnymi świadczeniami, lecz świadczeniami wypłacanymi w ramach przyznanych świadczeń emerytalnych lub rentowych (np. renty rodzinnej).

Jakie warunki należy spełnić w celu zaliczenia okresów składkowych z tytułu zatrudnienia w getcie?

Okresy zatrudnienia w getcie zgodnie z Ustawą ZRBG niemiecka instytucja uwzględni jako okresy składkowe  pod warunkiem, że osoba ubiegająca się o niemieckie świadczenie:

• była prześladowana przez reżim nazistowski w myśl niemieckiej Federalnej Ustawy Odszkodowawczej (niem. Bundesentschädigungsgesetz, BEG).

Za osobę prześladowaną zgodnie z niemiecką Federalną Ustawą Odszkodowawczą uważa się osobę, która z powodu pochodzenia, wyznania lub światopoglądu doznała krzywd wskutek działań narodowosocjalistycznych z zastosowaniem środków przemocy. W przypadku wniosków o rentę rodzinną wymaga się, aby osoba zmarła była osobą prześladowaną. Natomiast członek rodziny zmarłego nie musi być osobą prześladowaną;

• przebywała przymusowo w getcie znajdującym się na obszarze wpływów nazistowskich (np. na terytorium Polski).

Za przymusowy pobyt w getcie uważa się przymusowe przebywanie w getcie na terenie zaliczonym do obszaru wpływów reżimu nazistowskiego (na przykład Polska). Pobyt w obozie koncentracyjnym lub obozie pracy nie jest objęty Ustawą ZRBG, ale okresy te mogą być uwzględnione po ukończeniu 14 roku życia jako okresy zastępcze;

• wykonywała pracę z własnej woli za wynagrodzeniem.

Za wykonywanie zatrudnienia w getcie uważa się wykonywanie pracy w getcie, która odbywała się z własnej woli. Ten warunek spełniony jest przez każdą pracę podjętą na podstawie własnych starań lub przez pośrednictwo, na przykład Rady Żydów. Wykonywanie pracy musiało odbywać się za wynagrodzeniem. Pod pojęciem wynagrodzenia rozumie się wszelką zapłatę - bez względu na jej wysokość - w formie pieniędzy lub w naturze (na przykład w formie żywności). Za wynagrodzenie uznaje się wynagrodzenie wypłacane bezpośrednio pracownikowi getta, jak również wypłacane osobom trzecim (na przykład Radzie Żydów w celu zaopatrzenia getta).

Nadal brak jest podstaw do uwzględnienia prac przymusowych jako okresów składkowych z tytułu zatrudnienia w getcie. Okresy te mogą być jednak uwzględnione, gdy zostały przebyte po ukończeniu 14 roku życia, jako tzw. okresy zastępcze.

Czy o świadczenie niemieckie może ubiegać się osoba, która już pobiera polskie świadczenie emerytalne, w którym uwzględniono okresy pracy w getcie?

Tak, osoba która ma przyznane polskie świadczenie (emeryturę lub rentę) może ubiegać się o niemiecką emeryturę z tytułu okresów pracy w getcie.

Okresy zatrudnienia w getcie, uwzględniane są przy ustalaniu wysokości polskich świadczeń jako „okresy przebywania z przyczyn narodowościowych i rasowych w gettach” na podstawie polskiej Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Uwzględnienie okresu pobytu w getcie w polskiej emeryturze/rencie nie stoi jednak na przeszkodzie w uznaniu okresów pracy w getcie jako okresów składkowych zgodnie z Ustawą ZRBG.

Nabycie prawa do niemieckiego świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie nie spowoduje utraty prawa do świadczeń przyznanych na podstawie polskich przepisów prawnych, ani obniżenia ich wysokości.  

Dotyczy to także niemieckiego świadczenia uznaniowego wypłacanego przez Federalny Urząd ds. Służb Centralnych i Nieuregulowanych Spraw Majątkowych (niem. Bundesamt für zentrale Dienste und offene Vermögensfragen BADV). Jeżeli świadczenie uznaniowe było już przyznane, to z reguły może być teraz także przyznane świadczenie emerytalno- rentowe zgodnie z Ustawą ZRBG. Prześladowani w myśl § 1 Federalnej Ustawy Odszkodowawczej (BEG), którzy pracowali w getcie, mogą zgodnie z Zarządzeniem  Rządu Federalnego Niemiec otrzymać w określonych warunkach jednorazowe świadczenie w wysokości 2.000 Euro dla prześladowanych z tytułu uznania zatrudnienia w getcie.

Natomiast na podstawie nowelizacji Zarządzenia Rządu Federalnego Niemiec z 12 lipca 2017 r. wnioskodawcom, którym odmówiono przyznania prawa do świadczenia emerytalno-rentowego z Ustawy ZRBG), tylko z uwagi na niespełnienie warunku dotyczącego samego stażu ubezpieczenia (wynoszącego co najmniej 5-cio letniego okresu ubezpieczenia) przysługuje - w ramach rekompensaty - jednorazowe świadczenie w postaci emerytalno-rentowego dodatku zastępczego (Rentenersatzzuschlag) w wysokości 1 500 Euro.

Ponadto jednorazowy dodatek  zastępczy w wysokości 1 500 Euro może być przyznany dodatkowo do świadczenia uznaniowego w wysokości 2000 Euro.

Instytucją właściwą do wypłaty świadczenia uznaniowego w wysokości 2.000 Euro oraz jednorazowego emerytalno-rentowego dodatku zastępczego w wysokości 1.500 Euro jest Federalny Urząd ds. Służb Centralnych i Nieuregulowanych Spraw Majątkowych (Bundesamt für zentrale Dienste und offene Vermögensfragen 11055 Berlin).

Bliższe informacje są dostępne na stronie internetowej Urzędu BADV: http://www.badv.bund.de/DE/OffeneVermoegensfragen/AnerkennungsleistungenfuerGhettoarbeit/start.html.

Informacje można uzyskać pod numerem serwisu telefonicznego +49 (0) 30 187030 1324 lub pod adresem mailowym: ghettoarbeit@badv.bund.de

Od jakiej daty przyznaje się niemieckie świadczenie?

Przyznanie prawa do niemieckiego świadczenia z tytułu zatrudnienia w getcie oraz ich wypłata  następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Niezależnie od daty złożenia wniosku emerytura/renta przyznana na podstawie Ustawy ZRBG będzie wypłacana wraz z wyrównaniem od dnia spełnienia warunków do tego świadczenia, jednak za okres nie dłuższy niż od 1 lipca 1997 roku.

Czy po śmierci osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia, przysługują roszczenia o jego wypłatę krewnym zmarłego?

Jeżeli wnioskodawca/wnioskodawczyni zmarł/a, zanim została wydana decyzja w sprawie zgłoszonego wniosku, wówczas specjalni następcy prawni mogą także dochodzić praw do niemieckiego świadczenia.

Specjalnymi następcami prawnymi są kolejno:

• małżonkowie,
• dzieci,
• rodzice oraz
• spokrewnione lub spowinowacone z wnioskodawcą osoby prowadzące gospodarstwo domowe, które żyły razem z uprawnionym we wspólnym gospodarstwie domowym lub były w istotnym stopniu na jego utrzymaniu.

W przypadku braku wymienionych wyżej specjalnych następców prawnych roszczenia mogą również zgłaszać spadkobiercy.

Specjalni następcy prawni albo spadkobiercy mogą dochodzić swoich praw tylko wtedy, gdy wnioskodawca (osoba ubezpieczona, członek rodziny zmarłego) żył jeszcze w dniu 27 czerwca 2002 r., tzn. w dniu ogłoszenia ustawy ZRBG, i za życia zgłosił wniosek o przyznanie świadczenia zgodnie z ustawą ZRGB.

Specjalnym następcom prawnym /spadkobiercom przysługuje kwota, do której miałby/miałaby prawo zmarły/a. Jeżeli niemiecka instytucja stwierdzi, że prawo do emerytury lub renty rodzinnej istniało, to specjalnym następcom prawnym /spadkobiercom przysługuje wyrównanie emerytury/renty za okres od przyznania świadczenia do miesiąca śmierci.

Gdzie złożyć wniosek o niemieckie świadczenie?

Wniosek o przyznanie niemieckiego świadczenia na podstawie ustawy ZRBG z zastosowaniem Umowy należy złożyć w niemieckiej instytucji:

Deutsche Rentenversicherung Bund
10704 Berlin
Telefon: 0049 (0)30-86528988
Fax: 0049 (0)30-86527240

Do rozpatrywania tych wniosków, wydawania decyzji oraz wypłaty przyznanych świadczeń wyznaczone zostały trzy niemieckie instytucje ubezpieczeniowe:

• Deutsche Rentenversicherung Berlin-Brandenburg, Knobelsdorffstr. 92, 14059 Berlin, Telefon: 0049 (0)30-3002-0, Fax: 0049 (0)30-30021009;
• Deutsche Rentenversicherung Knappschaft-Bahn-See, 44781 Bochum, Telefon: 0049 (0)234-304-0, Fax: 0049 (0)234-66050;
• Deutsche Rentenversicherung Bund, 10704 Berlin, Telefon: 0049 (0)30-86528988, Fax: 0049 (0)30-86527240.

Wnioski o przyznanie niemieckich świadczeń na podstawie ustawy ZRBG przyjmuje jednak tylko jedna niemiecka instytucja: Deutsche Rentenversicherung Bund. Instytucja ta - w przypadku stwierdzenia braku właściwości do rozpatrzenia otrzymanych wniosków - przekazuje te wnioski do rozpatrzenia do właściwych instytucji niemieckich Deutsche Rentenversicherung Berlin-Brandenburg lub do Deutsche Rentenversicherung Knappschaft-Bahn-See.

Czy można złożyć wniosek o niemieckie świadczenia za pośrednictwem ZUS?

Tak, postanowienia Umowy przewidują możliwość złożenia wniosków o przyznanie niemieckich świadczeń za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Osoby zainteresowane złożeniem wniosku do ZUS powinny go złożyć w terenowej jednostce organizacyjnej ZUS właściwej dla swojego miejsca zamieszkania w Polsce.

Wniosek o przyznanie niemieckiego świadczenia złożony za pośrednictwem ZUS zostanie przekazany do niemieckiej instytucji Deutsche Rentenversicherung Bund w celu jego rozpatrzenia.
Adresy wszystkich jednostek ZUS dostępne są na stronie internetowej ZUS.

Na jakim formularzu złożyć wniosek o niemieckie świadczenie?

Osoby mieszkające w Polsce, zainteresowane uzyskaniem niemieckich świadczeń na podstawie ustawy ZRBG z zastosowaniem postanowień Umowy, wnioski o te świadczenia powinny złożyć na przewidzianych w tym celu dwujęzycznych polsko-niemieckich wzorach formularzy:

• ZRBG 100 PL - Wniosek o emeryturę dla byłych pracowników getta zamieszkałych w Polsce lub
• ZRBG 500 PL - Wniosek o rentę wdowią dla członków rodziny mających miejsce zamieszkania w Polsce po zmarłym, byłym zatrudnionym w getcie.

Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku o niemieckie świadczenie?

Dokumenty wymagane do przedłożenia przez osoby zainteresowane dla celów przyznania niemieckich świadczeń z tytułu zatrudnienia w getcie wskazane zostały w poszczególnych punktach formularzy wniosków ZRBG 100 PL oraz ZRBG 500 PL.

Do wniosku o niemieckie świadczenie należy dołączyć następujące dokumenty (środki dowodowe):

• dokumenty potwierdzające status osoby prześladowanej zgodnie z § 1 niemieckiej ustawy BEG,
• dokumenty stwierdzające okresy uwzględniane dla celów przyznania świadczeń na podstawie niemieckiej ustawy ZRBG, tj.:
  • okresy składkowe z tytułu zatrudnienia w getcie i poza terenem getta, jeżeli regularnie następował powrót do getta,
  • zastępcze okresy związane z prześladowaniem (np. noszenie Gwiazdy Dawida, pobyty w obozach pracy przymusowej lub w obozach koncentracyjnych),
  • okresy zaliczalne (np. nauka w szkole zawodowej lub wyższej po ukończeniu 17 roku życia),
  • okresy pobytu i zatrudnienia w Niemczech przebyte po okresie prześladowania,
• kopię decyzji o przyznaniu lub przeliczeniu polskiej emerytury lub renty,
• akt zgonu oraz zaświadczenia o osiąganiu wynagrodzenia lub dochodu, jeżeli wniosek dotyczy przyznania niemieckiej renty dla wdów i wdowców,
• pełnomocnictwo lub postanowienie sądu, jeżeli wniosek o przyznanie niemieckiego świadczenia zgłaszany jest w zastępstwie osoby zainteresowanej przez przedstawiciela prawnego, kuratora, opiekuna lub pełnomocnika.

Dodatkowo, do formularzy wniosków ZRBG 100 PL/ZRBG 500 PL osoby zainteresowane powinny dołączyć wypełnione i poświadczone urzędowo formularze:

• "Zaświadczenie o życiu i obywatelstwie" - urzędowego poświadczenia tego formularza może dokonać również ZUS;
• "Oświadczenie o płatności"- urzędowego poświadczenia tego formularza dokonuje bank prowadzący rachunek, na który dokonywany będzie przelew należności z tytułu przyznanej niemieckiej emerytury/renty z tytułu zatrudnienia w getcie.

W przypadku nieposiadania przez osoby zainteresowane dokumentów stwierdzających okresy uwzględniane dla celów przyznania świadczeń na podstawie niemieckiej ustawy ZRBG, w szczególności dotyczących okresów wykonywania zatrudnienia w getcie, możliwe jest uwzględnienie tych okresów przez instytucje niemieckie na podstawie informacji o okresach pracy w getcie i rodzaju wykonywanych czynności podanych w formularzach wniosków ZRBG 100 PL i ZRBG 500 PL, o ile informacje w tym zakresie są wiarygodne.

Czy niemieckie świadczenia przyznane za okresy pracy w getcie podlegają opodatkowaniu?

Niemiecka emerytura i renta przyznana za okresy składkowe pracy w getcie, zgodnie z polsko-niemiecką Umową o unikaniu podwójnego opodatkowania, nie podlega opodatkowaniu ani w Niemczech ani w Polsce.

Jaka jest forma wypłaty niemieckich świadczeń przyznanych za okresy pracy w getcie?

Niemiecka emerytura i renta przyznana za okresy składkowe pracy w getcie wypłacana jest bezpośrednio na rachunki bankowe w Polsce. Do wniosku o niemieckie świadczenie należy załączyć formularz "Oświadczenie o płatności", w którym powinny znajdować się dane dotyczące konta bankowego dla celów realizacji wypłaty. Wypełniony formularz powinien być poświadczony przez bank, w którym prowadzony jest rachunek bankowy osoby ubiegającej się o przyznanie i wypłatę świadczenia.

Gdzie można uzyskać więcej informacji?

Informacje dotyczące składania wniosków o przyznanie niemieckich świadczeń przez osoby, które były zatrudnione w getcie oraz członków ich rodzin, mieszkające Polsce można uzyskać:

• w Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS (COT) pod numerem telefonu: (22) 560-16-00.

Centrum Obsługi Telefonicznej udziela wyjaśnień we wszystkich sprawach, w tym związanych z uzyskaniem świadczeń z tytułu zatrudnienia w getcie także przez e-mail (cot@zus.pl).

Konsultanci COT służą pomocą w dni robocze od poniedziałku do piątku w godz. 7.00-18.00;

• w każdej jednostce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na Sali Obsługi Klienta; w jednostkach ZUS możliwe jest uzyskanie formularzy wniosków o niemieckie świadczenia, jak również pomocy w wypełnianiu i kompletowaniu tych wniosków;
• w Departamencie Rent Zagranicznych - Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych drogą e-mailową: drz@zus.pl.

W razie pytań dotyczących indywidualnego postępowania emerytalno-rentowego należy kontaktować się z instytucją, która prowadzi sprawę. Jeśli w sprawie złożonego wniosku była już prowadzona korespondencja z instytucja niemiecką, dane kontaktowe tej instytucji są podane na piśmie instytucji ubezpieczenia emerytalno-rentowego:

• Deutsche Rentenversicherung Berlin-Brandenburg, Knobelsdorffstr. 92, 14059 Berlin, Telefon: 0049 (0)30-3002-0, Fax: 0049 (0)30-30021009;
• Deutsche Rentenversicherung Knappschaft-Bahn-See, 44781 Bochum, Telefon: 0049 (0)234-304-0, Fax: 0049 (0)234-66050;
• Deutsche Rentenversicherung Bund, 10704 Berlin, Telefon: 0049 (0)30-86528988, Fax: 0049 (0)30-86527240.

Redakcja: Departament Rent Zagranicznych