Działalność w kilku państwach

Zgodnie z art. 13 ust. 2 osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich podlega:

1. ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie,
2. ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej  działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich, w którym wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Do celów stosowania art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 osoba, która "normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w więcej państwach członkowskich", oznacza w szczególności osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy  na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub więcej państwach członkowskich (art. 14 ust. 6 rozporządzenia 987/2009).

Znaczna część działalności na własny rachunek wykonywana w państwie członkowskim oznacza znaczną pod względem ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy.

W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie członkowskim, należy uwzględnić następujące kryteria orientacyjne:

• obrót,
• czas pracy,
• liczba świadczonych usług,
• dochód.

W ramach ogólnej oceny, spełnienie powyższych kryteriów w proporcji mniejszej niż 25% tych kryteriów wskazuje, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim.

Przykład:
Osoba prowadzi działalność na własny rachunek na terenie Polski, Belgii oraz Francji, natomiast jej miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce. Obroty uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością kształtują się następująco - 35% w Polsce, 10% w Belgii i pozostałe 55% we Francji. W tej sytuacji osoba będzie podlegała polskiemu ustawodawstwu, ponieważ znaczna część obrotów uzyskiwana jest na terenie Polski, tj. państwa miejsca zamieszkania.

Do celów stosowania art. 13 ust. 2 lit. b) rozporządzenia 883/2004 "centrum zainteresowania" dla działalności osoby wykonującej działalność na własny rachunek określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego ze wszystkich okoliczności (art. 14 ust. 9 rozporządzenia 987/2009).

Tryb ustalania ustawodawstwa dla osób aktywnych zawodowo w dwóch lub w kilku państwach członkowskich

Osoby aktywne zawodowo jednocześnie w dwóch lub w kilku państwach członkowskich UE w okresie rozpoczynającym się od (lub następującym po) 01.05.2010 r., w celu ustalenia ustawodawstwa powinny skontaktować się z instytucją państwa miejsca zamieszkania. 
Dotyczy to następujących sytuacji:

• wykonywania pracy najemnej w dwóch lub więcej państwach członkowskich,
• wykonywania pracy na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich,
• wykonywania pracy najemnej i pracy na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich.

W opisanych powyżej sytuacjach, instytucja miejsca zamieszkania jest zawsze właściwa do ustalenia ustawodawstwa, któremu taka osoba będzie podlegała. Procedura ustalania ustawodawstwa jest określona przez przepisy art. 16 rozporządzenia 987/2009, tj. rozporządzenia wykonawczego, określającego reguły postępowania w przypadku stosowania rozporządzenia 883/2004.

Zgodnie z tą procedurą, instytucja miejsca zamieszkania dokonuje ustalenia ustawodawstwa mającego zastosowanie w stosunku do osoby wykonującej pracę w kilku państwach. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, a także instytucje państwa członkowskiego w którym znajduje się siedziba lub miejsce prowadzenia działalności przedsiębiorstwa zatrudniającego pracownika, o swoim tymczasowym określeniu.

Tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu kiedy instytucja, która dokonała ustalenia poinformuje o swoim ustaleniu instytucje zainteresowanych państw członkowskich. Jeśli żadna z instytucji, które zostały poinformowane, nie zgłosi przed upływem 2 miesięcy instytucji miejsca zamieszkania, wątpliwości co do treści ustalenia, a także nie poinformuje o swojej odmiennej opinii w tej kwestii, ustawodawstwo tymczasowe staje się ostateczne.

Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym osobę zainteresowaną.

Przykład:
Osoba prowadzi działalność na własny rachunek jednocześnie na terenie Francji i Niemiec. Jej miejsce zamieszkania znajduje się w Polsce, gdzie osoba ta nie prowadzi żadnej działalności. Centrum zainteresowania dla jej działalności znajduje się we Francji. Ponieważ jednak osoba ta zamieszkuje w Polsce, powinna poinformować jednostkę terytorialną ZUS właściwą terytorialnie ze względu na swoje miejsce zamieszkania w Polsce. ZUS dokona ustalenia właściwego ustawodawstwa i poinformuje o swoim ustaleniu osobę zainteresowaną oraz instytucje francuską i niemiecką. W tej sytuacji zastosowanie będzie miało ustawodawstwo francuskie, ze względu na to, iż znacząca część działalności nie jest prowadzona w państwie miejsca zamieszkania, a więc w Polsce, natomiast na terenie Francji znajduje się centrum zainteresowania dla prowadzonej działalności. W tej sytuacji instytucja francuska będzie właściwa do ewentualnego poświadczenia zaświadczenia A1.

Jeśli ZUS, jako instytucja państwa miejsca zamieszkania, a więc instytucja właściwa do ustalenia ustawodawstwa stwierdzi, że polskie ustawodawstwo ma w danym przypadku zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym osobę zainteresowaną lub pracodawcę tej osoby. Instytucja może zrobić to za pomocą pisma lub zaświadczenia A1 zaświadczającego o ustawodawstwie właściwym. 
O ile jednostka terenowa ZUS miejsca zamieszkania dysponuje wszystkimi niezbędnymi informacjami do wydania zaświadczenia A1, wystawi to zaświadczenie w celu poinformowania osoby zainteresowanej o ustawodawstwie mającym do niej zastosowanie.

Przykład:
Osoba wykonuje pracę najemną na rzecz tego samego pracodawcy na terenie Polski, Holandii i Niemiec. Praca wykonywana jest przez 30% czasu w Polsce, przez 50% czasu w Holandii i przez pozostałe 20% czasu w Niemczech. Miejsce zamieszkania tej osoby znajduje się w Polsce. Osoba ta powinna poinformować instytucję miejsca zamieszkania, a więc jednostkę terytorialną ZUS właściwą terytorialnie ze względu na miejsce zamieszkania w Polsce, o swojej sytuacji. ZUS dokonuje tymczasowego ustalenia ustawodawstwa właściwego i informuje o swoim ustaleniu osobę zainteresowaną oraz instytucję holenderską i niemiecką. Ponieważ znaczna część pracy wykonywana jest w Polsce, a więc w państwie zamieszkania, osoba ta będzie podlegała ustawodawstwu polskiemu.

Praca o charakterze marginalnym

Przy określaniu ustawodawstwa w sytuacjach regulowanych przez art. 13 rozporządzenia podstawowego nie jest brana pod uwagę praca o charakterze marginalnym (art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego). Praca o marginalnym charakterze to praca, która jest stała, ale ma niewielkie znaczenie pod względem czasu oraz zysku ekonomicznego. Zaleca się, aby przyjąć wskaźnik, zgodnie z którym za pracę o marginalnym charakterze uznawać będzie się pracę zajmującą mniej niż 5% regularnego czasu pracy pracownika i/lub przynoszącą mniej niż 5% jego całkowitego wynagrodzenia.

Przykład:
Pracownik polskiego przedsiębiorstwa wykonuje na rzecz tego pracodawcy w Polsce oraz Niemczech. Praca w Polsce stanowi mniej niż 5% całkowitego czasu pracy pracownika. W takim przypadku, praca w Polsce będzie uznana za pracę o marginalnym charakterze, a w konsekwencji pracownik nie będzie uznany za wykonującego pracę w dwóch lub kilku państwach członkowskich i nie jest objęty zakresem art. 13 ust. 1 rozporządzenia podstawowego. Pracownik taki, w celu ustalenia ustawodawstwa będzie traktowany tak, jakby wykonywał pracę w tylko jednym państwie. Właściwe wobec niego będzie ustawodawstwo niemieckie, na podstawie art. 11 ust. 3a) rozporządzenia 883/2004.
Wymóg ustalania marginalnego charakteru pracy dotyczy wszystkich sytuacji objętych regulacją art. 13 rozporządzenia podstawowego.

Dowiedz się więcej na temat świadczenia usług w innych krajach UE na portalu biznes.gov.pl.