Ukraina

Z dniem 1 stycznia 2014 r. weszła w życie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym z dnia 18 maja 2012 r. (Dz. U. z 2013 r.,  poz. 1373). Razem z Umową zaczęło obowiązywać również Porozumienie Administracyjne z dnia 18 maja 2012 r. w sprawie stosowania Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 2013 r., poz. 1375).

Zgodnie z art. 6 Umowy, jeżeli artykuły 7 i 8 Umowy nie stanowią inaczej, osoba, do której stosuje się Umowa podlega ustawodawstwu tej Umawiającej się Strony, na której terytorium wykonuje pracę. Jest to tzw. zasada miejsca wykonywania pracy.

Od powyższej zasady Umowa przewiduje szereg odstępstw.

Jeżeli osoba zatrudniona u pracodawcy zarejestrowanego na terytorium jednej Umawiającej się Strony, zostanie wysłana na terytorium drugiej Umawiającej się Strony, celem wykonywania pracy na rachunek tego pracodawcy, podlega ona ustawodawstwu pierwszej Umawiającej się Strony, pod warunkiem, że przewidywany okres wykonywania pracy nie przekracza 24 miesięcy. Jeżeli okres wykonywania pracy przedłuży się ponad 24 miesiące, ustawodawstwo pierwszej Umawiającej się Strony jest nadal stosowane przez kolejny okres nie przekraczający 36 miesięcy, pod warunkiem, że władza właściwa drugiej Umawiającej się Strony, lub instytucja upoważniona przez tę władzę, udzieli na to zgody (art. 7 ust. 1 Umowy).

W związku z powyższym, pracownik wysłany z Polski przez swego pracodawcę do pracy na terytorium Ukrainy, podlega wyłącznie polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego przez okres maksymalnie 24 miesięcy. Polskie ustawodawstwo może zostać utrzymane przez okres nie przekraczający kolejnych 36 miesięcy, jeżeli instytucja ukraińska wyrazi na to zgodę w trybie art. 7 ust. 1 Umowy.

Osoba prowadząca działalność na własny rachunek, wykonująca zwykle swą działalność na terytorium jednej Umawiającej się Strony, która przenosi czasowo tę działalność na terytorium drugiej Umawiającej się Strony, podlega ustawodawstwu pierwszej Umawiającej się Strony przez okres wykonywania tej działalności, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące (art. 7 ust. 2 Umowy).

Oznacza to, że osoba prowadząca w Polsce działalność na własny rachunek, która przeniosła czasowo tę działalność na terytorium Ukrainy, może nadal podlegać polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego przez okres maksymalnie 24 miesięcy.

Podróżujący personel przedsiębiorstwa transportowego, działającego na terytoriach obu Umawiających się Stron, podlega ustawodawstwu tej Umawiającej się Strony, na której terytorium przedsiębiorstwo jest zarejestrowane (art. 7 ust. 3 Umowy). Jeżeli zatem kierowcy zarejestrowanej w Polsce firmy transportowej wykonują przewozy na terytorium Polski i Ukrainy, to podlegają oni polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Załoga statku morskiego podlega ustawodawstwu tej umawiającej się strony, pod której banderą statek pływa (art. 7 ust. 4). Oznacza to, że ukraińska załoga statku morskiego pływającego pod polską banderą podlega ustawodawstwu polskiemu w zakresie zabezpieczenia społecznego. Analogicznie, polski członek załogi statku morskiego pływającego pod banderą ukraińską podlega ukraińskim przepisom w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Urzędnicy i osoby z nimi zrównane podlegają ustawodawstwu tej Umawiającej się Strony, której administracja ich zatrudnia (art. 7 ust. 5). Oznacza to, że osoba zatrudniona w polskiej administracji i delegowana do pracy na terytorium Ukrainy, podlega wyłącznie polskiemu ustawodawstwu.

Członkowie personelu misji dyplomatycznych oraz urzędów konsularnych podlegają postanowieniom Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z dnia 18 kwietnia 1961 roku oraz Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z dnia 24 kwietnia 1963 roku (art. 7 ust. 6 Umowy).

Władze właściwe obu Umawiających się Stron lub wyznaczone przez nie instytucje mogą, za obopólną zgodą, ustalić wyjątki od postanowień artykułów 6 i 7 ustępy od 1 do 5 w odniesieniu do jakiejkolwiek osoby lub grupy osób, w ich interesie (art. 8 Umowy).

Istnieją przypadki, nieuregulowane Umową, w których zastosowanie będzie miało ustawodawstwo obu państw. Dotyczy to następujących sytuacji zbiegowych:

• praca najemna wykonywana w obu państwach,
• działalność na własny rachunek wykonywana w obu państwach,
• praca najemna wykonywana w jednym państwie, a działalność na własny rachunek w drugim.

W przypadku zmiany pracodawcy, nowy okres delegowania może zostać poświadczony bezpośrednio po zakończeniu przez osobę poprzedniego okresu delegowania, niezależnie od jego długości (może być krótszy niż 24 miesiące lub, gdy zastosowanie miał art. 7 zdanie drugie Umowy, dłuższy niż 24 miesiące).

Wobec braku definicji  "osoby zatrudnionej" w treści Umowy,  dla celów realizacji art. 7 ust. 1 Umowy, za osobę zatrudnioną na terytorium jednej z Umawiających się Stron, uważa się nie tylko pracownika, lecz także osobę, która podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na terytorium tej strony.  W szczególności, po stronie polskiej, za pracownika w rozumieniu przepisów  Działu II Umowy uważa się, oprócz osoby zatrudnionej z tytułu umowy o pracę, także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej (zleceniobiorców)  i osoby duchowne.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Porozumienia Administracyjnego, jeżeli ustawodawstwo jednej z Umawiających się Stron jest stosowane zgodnie z postanowieniami działu II Umowy, instytucja właściwa tej Umawiającej się Strony, określona w ustępie 2, na wniosek pracodawcy lub osoby pracującej na własny rachunek, wydaje zaświadczenie potwierdzające, że pracownik lub osoba pracująca na własny rachunek podlega temu ustawodawstwu, ze wskazaniem okresu ważności takiego zaświadczenia. Zaświadczenie to jest dowodem, że pracownik lub osoba pracująca na własny rachunek jest wyłączona spod ustawodawstwa drugiej Umawiającej się Strony.

Potwierdzeniem stosowania polskiego ustawodawstwa jest formularz PL-UA 1 - ,,Zaświadczenie o ubezpieczeniu”.

Formularz PL-UA 1 dla pracownika delegowanego do wykonywania pracy na Ukrainie może być poświadczony na okres nieprzekraczający 24 miesięcy. Jeżeli okres delegowania przedłuży się ponad 24 miesiące, pracodawca powinien przekazać wniosek o zgodę na dalsze stosowanie polskiego ustawodawstwa przez kolejny okres nie przekraczający 36 miesięcy do Centrali ZUS – Departamentu Ubezpieczeń i Składek przed końcem początkowego okresu delegowania, zgodnie z art. 4 ust. 4 Porozumienia.

Formularz PL-UA 1 dla osoby prowadzącej działalność na własny rachunek, która czasowo przenosi tę działalność na terytorium Ukrainy, może być poświadczony na okres nieprzekraczający 24 miesięcy. Jeżeli przeniesienie działalności miałoby się przedłużyć ponad 24 miesiące, to dla dalszego utrzymania polskiego ustawodawstwa, osoba prowadząca działalność na własny rachunek może wystąpić do Centrali ZUS – Departamentu Ubezpieczeń i Składek z wnioskiem o zastosowanie trybu wyjątkowego, o którym mowa w art. 8 Umowy.

Należy zwrócić uwagę, aby w punkcie 3.3 formularza PL-UA 1 przedłożonego do poświadczenia w jednostce ZUS podać numer jednolitego rejestru przedsiębiorstw Ukrainy, przedsiębiorstwa, do którego pracownik został oddelegowany, lub do którego przeniosła działalność osoba prowadząca działalność na własny rachunek. W wyjątkowych przypadkach (np. gdy numer ten nie jest znany przedsiębiorstwu delegującemu) możliwe jest odstąpienie od podania w formularzu PL-UA 1 tego identyfikatora.                                   

Formularze PL-UA 1 są poświadczane przez terenowe jednostki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Potwierdzenie formularza jest dokonywane na wniosek pracodawcy lub osoby pracującej na własny rachunek. W przypadkach, o których mowa w art. 7 zdanie drugie i art. 8 Umowy, jednostka terenowa Zakładu potwierdza formularz PL-UA 1, pod warunkiem, że instytucja ukraińska wyrazi zgodę na zastosowanie w danym przypadku polskiego ustawodawstwa.