Podstawa wymiaru emerytur i rent

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (począwszy od 1 stycznia 1999 r.) lub na ubezpieczenie społeczne (do 31 grudnia 1998 r.), czyli zarobki z okresu:

• 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez Ciebie z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosiłeś wniosek o emeryturę lub rentę, albo
• 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych przez Ciebie z całego okresu podlegania ubezpieczeniom.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytur i rent uwzględnia się także kwoty  wynagrodzeń za  czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość świadectw rekompensacyjnych, kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy.

Ważne! Dla uproszczenia podstawę wymiaru składek nazywamy zarobkami. Dotyczy to także sytuacji, w których opłacałeś składki  np. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Jeżeli nie wiesz, który z wyżej podanych sposobów obliczania podstawy wybrać, to we wniosku o przyznanie emerytury lub renty zaznacz, abyśmy wybrali najkorzystniejszy dla Ciebie wariant. Do wniosku dołącz wszystkie dokumenty, które dotyczą Twoich zarobków.

Jeżeli udokumentujesz, że w określonych latach byłeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę, natomiast nie posiadasz potwierdzenia wysokości zarobków, jakie otrzymywałeś w tym czasie, przyjmiemy – za każdy taki rok pracy – wynagrodzenie minimalne pracowników.

To, że nie możesz udokumentować zarobków może być spowodowane m.in. tym, że firma w której pracowałeś już nie istnieje, nie możesz odnaleźć archiwum, które przechowuje dokumentację płacową Twojego zakładu pracy albo dokumentacja kadrowo-placowa została zniszczona. Jednak nie musisz udowadniać nam przyczyny, dla której nie przedstawiasz zarobków. Wystarczy, że udokumentujesz fakt wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, bowiem minimalne wynagrodzenie możemy przyjąć tylko za udowodnione okresy, kiedy pozostawałeś w ubezpieczeniu pracowniczym.

Zobacz jak uwzględniamy minimalne wynagrodzenie, i sprawdź, ile ono wynosiło w poszczególnych latach.

Jeżeli w dniu złożenia wniosku o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy masz już wcześniej przyznane inne świadczenie, to ustalenie podstawy wymiaru będzie uzależnione od rodzaju świadczenia, o które aktualnie występujesz, oraz od rodzaju wcześniej przyznanego świadczenia.

Ważne! W zależności od tego czy starasz się o emeryturę, czy o rentę z tytułu niezdolności do pracy, obowiązują różne zasady ustalenia podstawy wymiaru. 

Zobacz jak obliczymy podstawę wymiaru jeśli pobierasz już emeryturę, lub świadczenie przedemerytalne. 

Podstawę wymiaru emerytury lub renty ustalamy w następujący sposób:

1. Dla każdego roku kalendarzowego wybranego do ustalenia podstawy wymiaru sumujemy kwoty zarobków  i inne wypłacone kwoty, uwzględniane w podstawie. 
2. Obliczamy stosunek każdej z sumowanych kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy. Wynik wyrażamy w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu. 
3. Obliczamy średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty. Wskaźnik ten nie może być wyższy niż 250 %.

Ważne! Nie ograniczamy do 250% wskaźnika obliczonego dla danego roku kalendarzowego, ale dopiero średnią arytmetyczną wskaźników za lata, które wchodzą do obliczenia podstawy wymiaru.

4. Obliczamy podstawę wymiaru emerytury lub renty, która jest wynikiem pomnożenia wskaźnika wysokości tej podstawy przez kwotę bazową.

Jeżeli pracowałeś za granicą, to w niektórych przypadkach możemy inaczej ustalić podstawę wymiaru Twojego świadczenia. Jeśli będzie to możliwe, to przyjmiemy wynagrodzenie zastępcze albo ustalimy podstawę wymiaru z okresu krótszego niż 10 kolejnych lat kalendarzowych. 

Ważne! Jeśli pracowałeś za granicą od 1 stycznia 1991 r. (a w byłym NRD – od 1 października 1991 r.), to do obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty przyjmiemy kwoty, od których za te okresy została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne w kraju.

Odrębne regulacje dotyczą ustalania podstawy wymiaru dla pracowników skierowanych do pracy za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych.

Zobacz jakie są zasady ustalania podstawy wymiaru dla osób, które były ubezpieczone za granicą. 

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty przyjmujemy zarobki w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez Ciebie z ostatnich 20 lat kalendarzowych, które bezpośrednio poprzedzają rok, w którym złożyłeś wniosek o emeryturę lub rentę.

Jeśli wniosek o emeryturę lub rentę zgłosiłeś w 2018 r., to do ustalenia podstawy wymiaru przyjmiemy Twoje zarobki z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z dwudziestolecia 1998-2017. Jeśli wniosek zgłosisz w 2019 r., to do ustalenia podstawy wymiaru przyjmiemy zarobki uzyskane przez Ciebie w 10 kolejnych latach kalendarzowych wybranych z dwudziestolecia 1999-2018.

Ważne! Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych uwzględniamy wyłącznie lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie. Jeżeli nie osiągałeś zarobków w jakimkolwiek z 10 kolejnych lat kalendarzowych (przez cały rok lub część tego roku), nie pominiemy takiego roku przy ustalaniu podstawy wymiaru Twojego świadczenia. W takim przypadku do ustalenia tej podstawy przyjmiemy zarobki w faktycznie uzyskanej wysokości (za lata, w których pracowałeś przez część roku) lub też w wysokości zerowej (za lata, w których nie pracowałeś i nie podlegałeś ubezpieczeniom).

Przykład 1

W 2018 r. wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy złożyła 52-letnia Pani Maria. Pracowała w latach 1976-1982. Ponownie zatrudnienie podjęła w styczniu 2009 r. i pracuje nadal. Pani Maria ma dokumenty, które potwierdzają wysokość jej zarobków w latach 1976-1982 oraz 2009-2016. Do obliczenia podstawy wymiaru możemy przyjąć zarobki uzyskane przez panią Marię wyłącznie w kolejnych 10 latach kalendarzowych, wskazanych w dwudziestoleciu 1998-2017. Do ustalenia podstawy wymiaru renty przyjmiemy zarobki z lat 2009-2017, a więc z 9 lat kalendarzowych. Za brakujący do 10 lat rok, w którym pani Maria nie pracowała i nie podlegała ubezpieczeniom społecznym – przyjmiemy, że wynagrodzenie wynosiło 0 zł. 
 
Przykład 2

Pan Zbigniew w 2017 r. złożył wniosek o emeryturę ustalaną na starych zasadach. Miał wtedy 69 lat. Do ustalenia podstawy wymiaru wskazał zarobki z lat 2006-2015. W okresie tym – z przerwami – był zatrudniony na umowie o pracę. W 2008 r. nie osiągnął żadnych zarobków, a w 2009 r. pracował tylko przez dwa miesiące. Przed 2005 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury przyjmiemy zarobki uzyskane przez Pana Zbigniewa w dziesięcioleciu 2006-2015, z tym że za rok 2008 przyjmiemy zarobki zerowe, a za rok 2009 – zarobki faktycznie uzyskane (a więc za dwa miesiące).
 
Przykład 3

We maju 2018 r. Pan Marcin złożył wniosek o emeryturę. Udowodnił 16 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz 17 lat prowadzenia gospodarstwa rolnego. W zatrudnieniu pozostawał w latach: 1982-1983, 1987-1989, 1994-1997 i 2009-2018. Udokumentował zarobki uzyskane we wszystkich tych latach. We wniosku o emeryturę wskazał, abyśmy ustalili podstawę wymiaru jego emerytury w najkorzystniejszy sposób. Do ustalenia podstawy wymiaru możemy przyjąć zarobki uzyskane przez Pana Marcina w 10 kolejnych latach kalendarzowych, z dwudziestolecia 1997-2016. Zarobków osiągniętych w latach: 1982-1983, 1987-1989, 1994-1995 nie możemy uwzględnić przy ustalaniu podstawy wymiaru. Lata te wykraczają poza wskazane dwudziestolecie sprzed roku złożenia wniosku o emeryturę. Nie przyjmiemy także zarobków, które Pan Marcin uzyskał w 2018 r., gdyż nie zostały one uzyskane w roku poprzedzającym rok zgłoszenia wniosku o emeryturę. Po przyznaniu emerytury Pan Marcin będzie mógł zgłosić w 2019 r. wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z uwzględnieniem zarobków z 2018 r. W zależności od tego, co będzie dla Pana Marcina najkorzystniejsze, przyjmiemy zarobki uzyskane przez niego w jednym z następujących dziesięcioleci: 1997-2006, 2000-2009, 2001-2010, 2002-2011, 2003-2012, 2004-2013, 2005-2014, 2006-2015, 2007-2016 lub 2008-2017. W każdym z tych wariantów suma wskaźników zostanie podzielona przez 10, przy czym za lata 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 i 2008 zostaną przyjęte zarobki zerowe, bowiem w tych latach Pan Marcin nie uzyskiwał żadnych zarobków (nie podlegał ubezpieczeniom społecznym).

Na Twój wniosek ustalimy podstawę wymiaru  Twojej emerytury lub renty z uwzględnieniem zarobków, jakie uzyskałeś w okresie 20 lat kalendarzowych  dowolnie wybranych z całego okresu, w którym podlegałeś ubezpieczeniu. Nie ma żadnych ograniczeń czasu, z jakiego mogą być wskazane te lata. Nie muszą także to być lata następujące po sobie. 

Ważne! Przy wyborze tych lat istotna jest relacja zarobków uzyskanych w danym roku kalendarzowym do przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego dla tego roku. To znaczy, że wybierzemy lata, z których wyliczony wskaźnik będzie najkorzystniejszy.

Przykład 4

Pan Olgierd złożył wniosek o ustalenie podstawy wymiaru emerytury z 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych, w których podlegał ubezpieczeniom  społecznym. Wskazał wynagrodzenie z 19 lat, pozostały mu jeszcze do wyboru zarobki z roku 1980 lub 1991. W 1980 r. zarobił 176 242 zł, a  w 1991 r. – 22 365 000 zł. Nominalnie zarobki, jakie Pan Olgierd uzyskał w 1991 r., są znacznie wyższe. Korzystniejsze jednak okazuje się wskazanie zarobków z 1980 r. Stanowią one bowiem 243,16% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego dla tego roku (72 480 zł), podczas gdy zarobki uzyskane przez Pana Olgierda w 1991 r. stanowią tylko 105,30% tego wynagrodzenia (w 1991 r. przeciętne wynagrodzenie wynosiło 21 240 000 zł).

Ważne! W przypadku ustalania zarobków z 20 lat kalendarzowych nie przyjmiemy zarobków zerowych za lata, w których nie podlegałeś ubezpieczeniom społecznym. Oznacza to, że do ustalenia podstawy wymiaru w tym wariancie nie możesz wskazać roku, w którym nie podlegałeś ubezpieczeniom społecznym.

Art. 15-21 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251)

Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63, z późn. zm.)