Prezes ZUS podczas seminarium na temat przewidywania potrzeb starzejącego się społeczeństwa

Seminarium otworzyła i wygłosiła słowo wstępne prezes ZUS – prof. Gertruda Uścińska. Do wyzwań zabezpieczenia społecznego w XXI wieku zaliczyła potrzebę adekwatnej ochrony osób zatrudnionych w nietypowych formach zatrudnienia, na przykład w ramach umów cywilnoprawnych, umów „zero-hours”, pracy z wykorzystaniem platform cyfrowych lub prosumpcji.

Potrzeba ta wynika z istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, zapisanego w konstytucjach poszczególnych państw, ale też prawie międzynarodowym: standardach wyznaczanych w dokumentach Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO), Rady Europy i Unii Europejskiej – podkreśliła prezes ZUS.

Zdaniem prof. Uścińskiej realizacja tego zadania będzie wymagała najprawdopodobniej redefinicji koncepcji pracy i zatrudnienia, a także gruntownego przebudowania zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym. Szefowa Zakładu postawiła pytanie, czy standardy wyznaczone m.in. przez ILO w ciągu ostatnich 100 lat nadal są aktualne i czy pozostaną takie w kolejnych dekadach.

Prezes ZUS zasygnalizowała także wyzwania związane z nasilającą się migracją w ramach Unii Europejskiej. Zjawisko narastającej migracji wymaga ściślejszej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zarówno bilateralnej, jak i unijnej w zakresie ustalania świadczeń międzynarodowych, delegowania pracowników, odzyskiwania nienależnie wypłaconych świadczeń, a także zwalczania błędów i nadużyć.

Jednak jako centralne zagadnienie seminarium, prof. Uścińska wskazała wyzwania demograficzne rzutujące na sytuację systemów emerytalnych i opiekę długoterminową. – Trendami ostatnich dziesięcioleci są spadek dzietności do poziomów, które nie gwarantują zastępowalności pokoleń, a także spadek umieralności – informowała prezes ZUS.

W efekcie następuje wydłużanie przeciętnego trwania życia oraz starzenie się ludności. Efektami towarzyszącymi tym demograficznym przemianom są coraz częstsze samotne zamieszkiwanie osób starszych, czyli tak zwana singularyzacja starości, a także feminizacja starzenia się.

Prof. Uścińska stwierdziła także, że proces starzenia się ludności wymusza przemyślenie niektórych podstawowych pojęć, na przykład właśnie pojęcie starości. – Zwykle postrzegamy starość jako wiek chronologiczny człowieka po przekroczeniu pewnej ustalonej liczby lat życia. Tymczasem być może warto myśleć o osobach starszych w kategoriach pozostałej długości życia, zamiast chronologicznego wieku – stwierdziła prezes ZUS. Modele prognostyczne biorące pod uwagę takie spojrzenie na starość przewidują, że proces starzenia się populacji w krajach wysoko rozwiniętych dobiegnie końca około roku 2050.

Słowo powitalne podczas inauguracji dwudniowego seminarium wygłosił także Główny Inspektor Pracy Wiesław Łyszczek oraz Dominique La Salle, dyrektor ds. rozwoju zabezpieczenia społecznego ISSA.

Seminarium zostało podzielone na trzy sesje. Sesja pierwsza poświęcona była prognozom demograficznym – aspektom organizacyjnym, metodologii, wpływowi prognoz na politykę społeczną. W tej sesji swoje prezentacje przedstawili Patrick Dontigny z Biura Głównego Aktuariusza Kanady, Sergey Afanasiev, wiceprezes Zarządu Funduszu Emerytalno-Rentowego Federacji Rosyjskiej, Jan Skorpik, dyrektor Wydziału Aktuarialnego czeskiego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Hanna Zalewska, dyrektor Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS.

Sesja 2 poświęcona była nowym rozwiązaniom w systemach emerytalnych. Tu swoimi doświadczeniami podzielili się eksperci z Finlandii – Mikko Kautto, dyrektor generalny Centralnej Instytucji Emerytalnej (ETK), Litwy – Kristina Zitikyte z Państwowego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Sodra), Węgier – Ádám Rézmovits, dyrektor Departamentu Gospodarki i Analiz węgierskiego Skarbu Państwa, Niemiec – Wolfgang Schulz-Weidner z Przedstawicielstwa Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego w Europie (DSV Europa) oraz Norwegii – Thore Hansen, główny radca w Urzędzie Pracy i Opieki Społecznej (NAV).

Sesja 3 dotyczyła opieki długoterminowej na przykładzie wybranych krajów europejskich. Jako istotne zagadnienie w kontekście starzejącego się społeczeństwa zostało podjęte przez ekspertów zajmujących się tym zagadnieniem. System opieki długoterminowej w Niemczech omówił dr Eckart Schnabel z Niemieckiej Instytucji Ubezpieczenia Zdrowotnego (GKV Spitzenverband). Planowane zmiany w systemie opieki zdrowotnej w Polsce dla osób po 75. roku życia przedstawił prof. Piotr Szukalski z Uniwersytetu Łódzkiego. Analizę porównawczą rozwiązań stosowanych w opiece długoterminowej we Francji, Szwecji i Holandii dokonała dr Zofia Czepulis-Rutkowska, dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej ZUS.

Swoje wystąpienie w sesji 3 miała również prof. Gertruda Uścińska, która przedstawiła główne założenia oraz dane na temat realizacji prawa do nowego świadczenia pieniężnego dla osób niesamodzielnych w Polsce. – 1 października 2019 r. weszła w życie ustawa o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji – wskazała prezes ZUS.

Nowe świadczenie przysługuje osobom pełnoletnim, które zamieszkują w Polsce, posiadają odpowiednie orzeczenie lekarskie i nie pobierają innych świadczeń finansowanych ze środków publicznych w kwocie przekraczającej 1600 zł. Uprawnionych do świadczenia uzupełniającego może być nawet 850 tys. osób.

Prof. Uścińska poinformowała, że nowe świadczenie cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Przez pierwsze dwa miesiące wystąpiło o nie do wszystkich organów rentowych aż 618 tys. osób, z tego 437 tys. wniosków trafiło do ZUS. – 28% wszystkich wniosków złożono wraz z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. To ponad 170 tys. osób, których nie trzeba było kierować na komisję lekarską – podkreśliła szefowa ZUS. Wszystkie organy rentowe przyznały 257 tys. świadczeń uzupełniających.

ZUS jest największym realizatorem prawa do świadczenia uzupełniającego. – Wpłynęło do nas 71% wszystkich wniosków o świadczenie. W naszych placówkach doradcy emerytalni obsłużyli 2,3 mln klientów, zaś na infolinii obsłużyliśmy 49 tys. połączeń w sprawie 500 plus dla osób niesamodzielnych – powiedziała prof. Uścińska.

Prezes ZUS oceniła, że dotychczas w Polsce nie było tak powszechnego dodatkowego świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. – Wprowadzenie go jest wyrazem prawnego wyodrębniania się nowego ryzyka społecznego niesamodzielności. Mam nadzieję, że kolejna w tym zakresie będzie reforma systemu orzekania o niepełnosprawności i niesamodzielności. Liczę także, że w przyszłości filarem wyodrębniania się nowego działu zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyka niesamodzielności będzie Fundusz Solidarnościowy – przedstawiła prof. Uścińska.

– Tworzenie nowego, pełnoprawnego działu zabezpieczenia społecznego, czyli opieki długoterminowej, będzie się wiązać z przebudową szczególnie działu ochrony zdrowia, działu emerytalnego, rentowego i innych. To duże wyzwanie organizacyjne – dodała prezes ZUS.

Podsumowując, jako przesłanie seminarium należy wskazać, że coraz większym wyzwaniem dla krajów wysoko rozwiniętych stają się zmiany demograficzne, do których zaliczyć można dwa zasadnicze komponenty – coraz dłuższe życie oraz coraz niższe wskaźniki dzietności i to poniżej zastępowalności pokoleń. W związku ze zmieniającą się strukturą demograficzną kraje europejskie w ramach polityki zabezpieczenia społecznego dla swoich obywateli wprowadzają świadczenia mające zarówno zapewnić im odpowiedni poziom życia jak i poprawić jakość funkcjonowania. Do tego wyzwania zaliczyć należy również kwestię właściwego skierowania narzędzi pomocowych jak świadczenia z zabezpieczenia społecznego a także źródeł finansowania.

Seminarium europejskiej sieci ISSA zorganizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nt. przewidywania potrzeb starzejącego się społeczeństwa dało możliwość wszystkim uczestnikom wysłuchania ciekawych prezentacji, a także włączenia się do dyskusji, wyrażenia swoich uwag i wymiany doświadczeń.

O udziale ZUS w ISSA

Zadaniem europejskiej sieci ISSA jest wsparcie działań tej organizacji na poziomie regionalnym, w tym organizowanie seminariów, konferencji, badań itp. Prof. Gertruda Uścińska została wybrana na przewodniczącą komitetu sterującego tej sieci.

Członkami ISSA są w Polsce ZUS oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Prezes ZUS jest także członkiem Biura ISSA, ciała zarządzającego całą organizacją. Prof. Gertruda Uścińska została także wybrana przewodniczącą komitetu sterującego Komisji Technicznej ISSA ds. ubezpieczeń z tytułu starości, niezdolności do pracy i śmierci żywiciela (TC Pensions), jednej z najważniejszych spośród 13 komisji powołanych w ramach tej organizacji.