Koordynatorzy ds. komunikacji społecznej i edukacji w oddziałach ZUS

15 października 2025 roku w Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie odbyło się czwarte seminarium z cyklu ZUSlab, poświęcone tematowi „Świadomość ryzyka w ubezpieczeniach społecznych”. Wydarzenie zgromadziło ekspertów z zakresu ekonomii, edukacji, komunikacji społecznej i psychologii, a jego celem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak skutecznie mówić o ryzyku społecznym w świecie zdominowanym przez algorytmy, media cyfrowe i natychmiastowe emocje.

Nowe pokolenie, nowe wyzwania

Seminarium miało odmienny ton niż poprzednie edycje ZUSlab – mniej formalny, bardziej refleksyjny. Zamiast analiz prawnych i ekonomicznych pojawiły się pytania o społeczne zrozumienie ryzyka, zaufanie i odpowiedzialność. Uczestnicy zastanawiali się, czy w epoce cyfrowych skrótów i automatyzacji decyzji można jeszcze skutecznie uczyć o długofalowym bezpieczeństwie społecznym.

Pierwszą część spotkania otworzył prof. Tomasz Jedynak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prezentując wyniki raportu „Młodzi wobec systemu ubezpieczeń społecznych”, opracowanego wspólnie z ZUS. Badania pokazały paradoks – wiedza o systemie nie zawsze idzie w parze z zaufaniem do instytucji. „Ci, którzy wiedzą więcej, niekoniecznie czują się bezpieczniej. Wiedza daje orientację, ale nie buduje więzi” – podsumował prof. Jedynak.

Natalia Szpurko z Gabinetu Prezesa ZUS przedstawiła analizę źródeł informacji, z których korzystają osoby w wieku 18–30 lat. Okazało się, że młodzi czerpią wiedzę głównie z wyszukiwarek, forów i mediów społecznościowych, podczas gdy strona internetowa ZUS znajduje się dopiero w dalszej części zestawienia. „Nie dlatego, że budzi nieufność, ale dlatego, że jest zbyt trudna” – wyjaśniła. Wynik ten stał się punktem wyjścia do rozmowy o konieczności upraszczania przekazu i dostosowywania formy komunikacji do rytmu współczesnych odbiorców.

Z kolei dr Monika Gzik z Uniwersytetu Łódzkiego zwróciła uwagę, że młode pokolenie nie przyswaja wiedzy w sposób linearny. „Nie czytają – przeskakują. Uczą się w rytmie impulsów. Dlatego edukacja o ryzyku społecznym musi konkurować nie z innymi instytucjami, ale z algorytmami, które karmią ich uwagą” – tłumaczyła.

Dr hab. Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska i dr Sylwia Pieńkowska-Kamieniecka wskazały, że źródłem wielu problemów jest brak rozmów o finansach w rodzinach. Tam, gdzie o pieniądzach się nie mówi, dzieci dorastają w przekonaniu, że ryzyko finansowe nie istnieje, dopóki nie stanie się faktem. „Nie broszura, nie ustawa, ale rozmowa jest podstawowym narzędziem edukacji” – zauważyły badaczki.

Symbolicznym punktem tej części była prezentacja dr. hab. Marcina Kawińskiego, prof. SGH, zastępcy Rzecznika Finansowego. W performatywny sposób pokazał on, jak rozproszenie systemu oszczędzania (OFE, IKE, IKZE, PPE, PPK) prowadzi do chaosu poznawczego – wlewając barwne płyny do naczyń symbolizujących różne formy oszczędzania, połączył je w jednym zbiorniku, w którym suma substancji okazała się zaskakująco mała. „Liczba instrumentów nie przekłada się na poczucie bezpieczeństwa” – podsumował.

Edukacja w świecie nadmiaru bodźców

Druga część seminarium miała charakter debaty moderowanej przez Karola Poznańskiego, rzecznika ZUS. Wzięli w niej udział dr Jakub Krawiec (Uniwersytet SWPS), dr Paweł Maranowski (Instytut Badań Edukacyjnych), Krzysztof Piskorz (koordynator ds. edukacji i komunikacji społecznej w ZUS) oraz Kamil Połonowski (Gabinet Prezesa ZUS).
Punktem wyjścia do rozmowy była ankieta przeprowadzona wśród uczestników seminarium – większość wskazała, że głównymi źródłami błędnych decyzji wobec systemu ubezpieczeń społecznych są: skomplikowane prawo, poczucie samowystarczalności oraz nadmiar informacji o niepewnym pochodzeniu.

Kamil Połonowski zauważył, że zrozumienie systemu nie zawsze jest konieczne do jego funkcjonowania. „Dla większości obywateli ZUS działa automatycznie – składki są odprowadzane, świadczenia wypłacane. Problem pojawia się wtedy, gdy pojawia się wybór: działalność gospodarcza, kilka źródeł dochodu, umowy cywilnoprawne. Tam, gdzie pojawia się decyzja, pojawia się ryzyko” – powiedział.

Paneliści zgodzili się, że społeczeństwo wykazuje coraz mniejszą gotowość do zajmowania się sprawami odroczonymi w czasie. Polacy dobrze radzą sobie w zadaniach poznawczych, ale gorzej w tych, które wymagają planowania i przewidywania konsekwencji – także finansowych. Ubezpieczenia społeczne są więc testem nie tyle z wiedzy, co z wyobraźni.

Algorytmy, zaufanie i nowe formy nauczania

W dalszej części dyskusji pojawił się temat algorytmicznej selekcji treści i wpływu mediów cyfrowych na sposób uczenia się. Algorytmy nie uczą – one utrzymują uwagę. Instytucjonalna edukacja musi więc rywalizować z systemem, który premiuje emocje i uproszczenia.

Uczestnicy przywołali też przykład udziału ZUS w hackathonie HackYeah 2025, gdzie młodzi programiści tworzyli gry edukacyjne o ubezpieczeniach społecznych. Jak podkreślono, interaktywne formy nauki – symulacje, gry, doświadczenia – mogą być skutecznym narzędziem budowania zrozumienia i zaufania.

Ważnym wątkiem była również kwestia komunikacji instytucjonalnej. Krzysztof Piskorz zwrócił uwagę, że język i forma przekazu wpływają bezpośrednio na poziom zaufania do instytucji. Gdy mowa jest o bezpieczeństwie społecznym, sam ZUS musi tworzyć bezpieczne środowisko poznawcze – jasne, dostępne, pozbawione żargonu.

Ryzyko jako doświadczenie wspólnoty

Pod koniec spotkania uczestnicy podkreślili, że świadomość ryzyka społecznego nie wynika z przepisów ani kampanii, ale z doświadczenia – z rozmów, decyzji i codziennych wyborów. Edukacja o ubezpieczeniach powinna więc być nie tylko przekazem informacji, ale także ćwiczeniem empatii i wspólnotowej odpowiedzialności.

Jak zauważono, w epoce, w której wiedzę kształtują algorytmy, edukacja staje się formą oporu wobec logiki natychmiastowości. To właśnie rozmowy takie jak ta – precyzyjne, momentami niewygodne, ale potrzebne – budują przestrzeń, w której instytucje publiczne mogą odzyskać zaufanie.

Program seminarium

Program seminarium "Świadomość ryzyka w ubezpieczeniach społecznych" (plik pdf, 257 mb).

Obejrzyj seminarium na YouTube

Nagranie semiarium "Świadomość ryzyka w ubezpieczeniach społecznych" (referaty) link do YT.

Nagranie semiarium "Świadomość ryzyka w ubezpieczeniach społecznych" (debata) link do YT.